Bağlama'nın Tarihi

Bağlamanın atası olarak nitelendirilen kopuz yaklaşık 2000 bin yıllık bir geçmişe sahiptir. Deri göğüs ve bağırsak tellerden oluşan kopuz uzun ve doğal bir süreçten geçmiş ve bu gün kullandığımız bağlama halini almıştır. Bağlama uluslararası çalgı sınıflandırma sistemine göre “uzun lutlar“ sınıfına girmektedir. İngilizcedeki “luth” adı arapça “el-ud” un türevidir. endülüs kültürü aracılığıyla bu isim avrupa kültürüne girmiş ve luth, lauta, lauda gibi isimlerle de tanımlanmıştır. Tarihsel kaynaklara göre uzun saplı lutlara ilk olarak mö. 3 bine ait, akad devri taş silindir mühürlerde rastlanır. Daha küçük yapıdaki uzun saplı lutlara ise özellikle mö. 2 binden başlayarak doğu akdeniz, mezapotamya ve doğu asya’ da rastlamak mümkündür. M.Ö. 1680-1375 tarihlerinde, bağlama ve benzeri çalgıların anadolu’ da bulunan en eski örnekleri eski hitit dönemine aittir. Frigler, lidyalılar ve urartularda da bu tür çalgıların kullanıldığı bilinmektedir.

kopuz ve onun devamı olarak düşünülen bağlama’nın en önemli değişimi ve gelişimi anadolu’ da gerçekleşmiştir. Kopuz’ da gerçekleşen en önemli değişiklik ise metal tele geçiştir. Metal tele geçiş bu çalgıya tınlayış ve kullanım bakımından önemli farklılıklar getirmiştir. Kopuz’ da gerçekleşen diğer değişiklikler ise deri göğüsten tahta göğüse geçiş ve perde sayılarındaki artıştır. Bütün bu evrelerden geçen kopuz günümüz bağlaması şekliyle gelişim sürecine devam etmektedir.

 

Bağlamada Boyutlar

Cura: Bağlama ailesinin en küçük sazıdır. Tekne boyu 15-25 cm dir. Uzun ve kısa saplıdır.

Çöğür: Curadan bir boy büyük olan çöğürün tekne boyu 25-35 cm arasındadır. 3 telliden 7 telliye kadar kullanılır.

Bağlama: Kısa saplı (17-19 perdeli) ve uzun saplı (24 perdeli) olarak ikiye ayrılır. Tekne boyu 38-42 arasında değişir. Kısa ve uzun saplı bağlamada genelde 7 tel kullanılır. Kısa sap bağlama 3 ve 6 telli olarakda kullanılır.

Tanbura: Uzun saplı bağlama için kullanılan addır. tekne boyu 42-45 cm arasında değişir. Genelde 7 telli olarak kullanılır.

Divan sazı: Meydan sazının bir boy küçüğüdür. Tekne boyu 45-49 cm arasında değişir. Genelde 7 telli kullanılmasına rağmen 9 tellisi de kullanılır.

Meydan sazı: Meydanlarda çalınmasından dolayı meydan sazı denilmiştir. Tekne boyu 49-55 cm arasında değişir. Genelde 7 telli olarak kullanılır fakat 12 telliye kadar olanları da vardır.

 

Bağlamanın Eski İsimleri

Baglama için anadoluda bir çok farklı isim kullanılmıstır. Bunlardan bazıları hâlâ günümüzde de kullanılmaktadır.

Okluğ
Iklığ
Irızva
Irızba
Tanbura
Tandıra
Bozuk
Bozuka
Çöğür
Saz
Bağlama
İki telli
Üç telli
Divan
Cura

 

Bağlamada D

Bağlama anadolu’ nun çeşitli yörelerinde değişik akortlarla yani düzenlerle çalınmaktadır.

Düzen ismi	alt tel	orta tel	üst tel	karar sesi
Bozuk düzen	la	re	sol	sol, re, la
Bağlama düzeni	re (la)	sol (re)	la (mi)	la (mi)
Fidayda düzeni	la	re	re	re
Misget düzeni	la	re	fa #	fa #
Abdal düzeni	la	la	sol	la
Do müstezat düzeni	la	do	sol	do
Fa müstezat düzeni	la	re	fa	fa

 

Farklı Bağlama
Düzenlerinin Kullanılığı Yöreler:

Bağlama Düzeni >> Sivas, Erzurum, Erzincan, Malatya
Düzen >> Tüm Anadolu
Misget Düzeni >> Ankara ve Çevresi
Fidayda Düzeni >> Ankara ve Çevresi
Do Müstezat Düzeni >> Batı Anadolu
Fa Müstezat Düzeni >> Batı Anadolu
Abdal (bozlak) Düzeni >> Kırşehir ve Çevresi

 

Bağlamada Tavırlar

Bağlama icrasında tavır düzenli tezene hareketlerine verilen addır. Ritmik yapıyı güçlendiren ve dinamik bir duyumsal yoğunluk sağlayan tavırlar, türkü boyunca düzenli devam edebileceği gibi yer yer de uygulanabilir.

 

Bağlama Tavırlarının Başlıcaları Şunlardır:

Zeybek Tavrı: Ege bölgesi türküleri ve özellikle zeybeklerde uygulanan tavırdır.

Silifke Tavrı: Silifke ve çevresi türkülerinin icrasında uygulanan tavırdır.

Konya Tavrı: Konya türkülerinin karakteristik tavrıdır. türküye dinamik ve belirgin bir ritm akışı sağlar.

Yozgat (sürmeli) Tavrı: Yozgat ve çevresi türkülerinde uygulanan tavırdır. uzun ve belirgin trillerden oluşur.

Aşıklama Tavrı: Sivas, Erzincan ve çevresi başta olmak üzere deyiş ve semahlarda uygulanan yaygın bir tavırdır.

Azeri Tavrı: Gazeri türkülerinin icrasında uygulanan tavırdır.

Kayseri Tavrı: Bir tezene tavrı olmaktan çok yöreye has çalış şekline denir.

 

Teke Tavrı: Özel bir bağlama tavrı olmaktan çok, teke bölgesi türkülerinde bir ölçülük tezene vuruşlarını kapsayan tavırdır.

 

Karadeniz Tavrı: Özel bir bağlama tavrı olmaktan çok, başka enstrümanlarla çalınan karadeniz türkülerinin bazılarında, bağlamayla icrada uygulanan genelde bir ölçülük tezene hareketlerini kapsayan tavırdır.